حرکت از مدرنیسم به پست مدرنیسم

در دنیای امروز ، که خود مقدمه ای است در حال حرکت برای دنیای فردا ، نگاهی چند جانبه و چند بعدی به جهان و جهانیان انسان را همواره به این تفکر رهنمون میسازد که : چقدر علم خوب است !
امروزه در دنیایی زندگی میکنیم که چه توانایی فکر کردن بدان را داشته باشیم و چه خیر ، بسیار وسیع تر و عمیق تر از آن چیزی است که ذهن ما میتواند تصور کند و درک این مطلب جز با آگاهی و دانایی نسبت به خود و محیط پیرامونمان میسر نخواهد بود
در روزگاری که دولت مردانمان همواره مفاهیم حداقل سی سال پیش را به عنوان الگویی برای آینده قرار می دهند ، معانی به روز و با سرعتی غیر قابل تصور تغییر میکنند. زمانی که انسان ها در تلاش برای یافتن راهکاری برای توسعه دیدگاه پست مدرنیسم و یافتن ساختاری برای پیاده سازی آن هستند ، جهان سوم در کنکاش برای یافتن ساختارهایی مناسب برای مفهوم مدرنیسم است ؛ و چه قابل تامل است این موضوع که این تفکر در رفتار روزانه ی ما انسان ها با هم نیز نمودار است. برای روشن شدن و تفکر جدی حول این بحث ، بهتر است کمی در مورد ویژگی های پست مدرنیسم و تفاوت آن با پست مدرنیسم * آشنا شویم
گرگن ( gergen 1992 ) نویسنده ای است که سه ویژگی عمده را در مدرنیسم مطرح میکند :
نخستین ویژگی مدرنیسم نگاه مکتب عقلایی به انسان است ، بدین معنی که فرد در انتخاب ها و اعمالش همواره با ترازوی عقل مسائل را می سنجد و آنچه را که مطلوب است انتخاب میکند .
دومین ویژگی مدرنیسم تاکید بر آزمایش ، تجربه و مشاهده است ، در چنین فضایی وظیفه محقق یافتن معیارهای استاندارد و روابط علت و معلولی بین متغیر هاست .
سومین ویژگی مدرنیسم موضوع زبان و تاکید بر قدرت انتقال مفاهیم به وسیله ی آن است .
و اما در چگونگی پیدایش نهضت پست مدرنیسم اغلب نویسندگان معتقد اند که این مکتب مستقل از مکاتب قبلی تاسیس نشده بلکه در بستر مدرنیسم و با برشمردن ضعف های اساسی مدرنیسم در تحلیل مسایل بوده که این مکتب شکل گرفته است .
بطور مثال اولین ویژگی مدرنیسم عقل گرایی است ، اما به سادگی میتوانیم دریابیم که انسانی که با ترازوی عقل تمامی مسائل را بسنجد در واقعیت مصداق پیدا نمیکند؛ ویا دومین ویژگی مدرنیسم انسان را تا حدی موجودی واکنشی تعریف میکند و رفتار او را صرفا بر اساس یک محرک خارجی بجای مفاهیمی مثل اراده ، خواست و نیت محک میزند . در پست مدرنیسم توجه به عمل انسانها جایگزین توجه صرف به رفتار او میشود و عمل انسان واقعی تر شناخته میشود.
در مورد سومین ویژگی مدرنیسم ، پست مدرنیسم بیان میکند که زبان عمل را منعکس نمیکند بلکه خود نیز نوعی عمل است ، زبان زاییده ی فرهنگ است ، چگونه میتوانیم با زبانی که در هر فرهنگی شکل خاص خود را دارد به بیان موضوعی واحد بپردازیم و مطمئن باشیم که واقعیت را به دیگران انتقال داده ایم؟
کلمات محدودند و نمیتوان با آنها همه ی احساس را کامل بیان نمود ( بطور مثال ناراحتی دکتر شریعتی از عجز کلمات برای بیان احساسات به خوبی بیانگر این مساله است ) . اگر بپذیریم که انسان ها همواره عقلایی عمل میکنند ، باز هم میزان عقلایی بودن آنها متفاوت است . در چنین وضعیتی نمیتوانیم نظریه ها و قوانین کلی برای انسان عقلایی واحد وضع کنیم ، زیرا انسان ها در عین عقلایی بودن با یکدیگر متفاوت اند و برای توصیف آنها باید هر کدام را به تنهایی در نظر بگیریم . پست مدرنیسم ها مخالف بیان نظریه های جهان شمول و کلی بوده و یکسان سازی انسان ها را امری غیر علمی میدانند. اگر کمی عمیق تر به مساله نگاه کنیم متوجه میشویم که چرا گاهی حتی مذاکرات و صحبت های مکرر دو نفر و یا حتی دو کشور ( بطور مثال ایران و آمریکا )هرگز به جایی نمیرسند و برخی مسایل همواره لاینحل باقی می مانند . اصولا در گفتمان دو سویه از دو شیوه میتوان استفاده کرد :
یکی گفتمان نظری ( theoretical discourse )
و یا گفتمان عملی ( practical discourse )
در گفتمان نظری طرفین میکوشند تا با اتکا بر نظر خود بر دیگری غلبه کنند و نظر خود را به کرسی بنشانند ( آنچه امروز مصداقش را فراوان میبینیم ) ولی در گفتمان عملی هدف یافتن حقیقیت است و طرفین مشتاقند با کمک به کشف حقیقت نایل آیند . و اینگونه است که گاهی انسانهایی که خود را بسیار متفکر و عمیق می پندارند در ذهن خود دور میزنند و هیچ گاه به ححقیقت دست نمی یابند ، چرا که حاضر نیستند بنابر بسیاری عوامل ( همچون تعصب ، خودخواهی ، نادانی و ... ) وسعت تفکر خود را افزایش داده و مسایل را چند جانبه بنگرند و به انسان به عنوان موجودی سیستمی نگاه نکرده و هر کس را آنگونه که هست به تصویر بکشند و نه آنگونه که میخواهند ؛.
و چه بسیارند افرادی که میشناسیم ( از جمله خود ما ) که رفتار انسان ها را بر پایه ی علت و معلولی متناسب با ذهن خودشان میسنجند . به این جملات دقت کنید :
دوسم نداره چون اگر دوسم داشت فلان کار را نمیکرد
او در مورد من منفی فکر میکند پس منفی باف است
مذهب او مذهب من نیست پس افکاری غلط دارد
او مرا نخواست پس من خواستنی نیستم
ازدواج او موفق بود پس آدم خوش شانسی است !!!
و....
و هزاران جمله ازین قبیل که در فرهنگ عامه می توان به عنوان جملات " خاله زنک ها " یاد کرد !
والبته که بسیاری از چنین تفکراتی نتیجه ذهن بسته و انتزاعی و نابالغ و یا گاها بیمار است
سیاستمدارانی که نماینده ما محسوب میشوند دم از مدیریت جهانی می زنند در حالی که انسانهایی که میخواهند بر آنها مدیریت کنند ( !! ) را به کل قبول ندارند ، به این دلیل که همچون آنها فکر نمیکنند. از دیدگاه این افراد انسان و جهان هم مثل ذهن آنها تک بعدی و دارای ساختاری یکسان و ثابت است.
نمونه ی کوچک این تفکر در سازمان هایمان کاملا مشهود و هویداست که چگونه ساختارهای بروکراسی و دیوان سالارانه حاکم شده اند و برای رهایی از یک وضعیت نامطلوب باید ابتدا از وضعیت نامطلوب دیگری خارج شویم . دقت کنید چگونه ذهن بسته موجب مشکلات فرهنگی ، و مشکلات فرهنگی موجب مشکلات اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی شده و چه بسا تنها راه رهایی امروزه کسب مداوم دانایی و دانش و حرکت از مدرنیسم به سوی پست مدرنیسم باشد . حرکتی که در آن قالب های کهنه ذهنی را دور ریخته و جهان را عاری از تعصب و معیارهای فردی ببینیم .
باشد که روزی بجای وفق دائم خود با محیط ، محیط را مداوم بر وفق خود تغییر دهیم




-------------------------------------------------------------------------------

* توضیحات تعاریف مدرنیسم و پست مدرنیسم از کتاب مدیریت عمومی - دکتر مهدی الوانی